Download lege kleurencirkel (pdf)

Kleuren mengen en kleurenleer

Kleur is ongrijpbaar,  heeft iets magisch en is er alleen als er licht is

In de kleurenleer zijn er van oudsher drie primaire kleuren:  geel, blauw en rood.  Door twee van deze  primaire kleuren in gelijke hoeveelheden met elkaar te mengen, krijgen we de secundaire kleuren: oranje (geel en rood), violet (rood en blauw) en groen (blauw en geel). Een kleur gemengd uit twee secundaire kleuren noemen we een tertiaire kleur.
Door: Renate Rolefes

De kleuren rood, geel en blauw zijn bijzondere verfkleuren. Het zijn namelijk kleuren die niet kunnen worden gemaakt door andere kleuren te mengen. Daarom worden ze de primaire (eerste) kleuren genoemd en zijn ze heel belangrijk. De primaire kleuren rood, geel en blauw vormen de basis voor alle mogelijke kleuren. Met deze drie kleuren, in combinatie met wit en zwart, zijn praktisch alle denkbare kleuren te maken. Het enige wat je moet doen is mengen.

Kleuren mengen
Lang voordat de wetenschappelijke kennis beschikbaar kwam, werden er in de schilderstraditie verfmengingsvoorschriften gevormd die later zijn vastgelegd in een niet-wetenschappelijke kleurenleer die nog steeds onderwezen wordt. Hoewel een verzadigd oranje inderdaad gevormd kan worden  door een menging van rood en geel, levert een menging van rood en blauw géén verzadigd paars op en een menging van blauw en geel géén verzadigd groen. Daarom bevatten de primaire pigmenten blauw en  rood vaak ook magenta en cyaan pigmenten.Hoewel er voor de mens, die immers maar drie typen kleurreceptoren heeft, drie secundaire hoofdkleuren zijn, bestaan de secundaire kleursectoren van de kleurencirkel uit oneindig veel tinten. Door naar verhouding meer of minder van elk tweetal primaire kleuren toe te voegen, krijg je een andere tint en kan het groen meer naar het geel neigen (geelgroen) als er meer geel wordt toegevoegd. En meer naar het cyaan als er meer cyaan wordt toegevoegd.

Kleurencirkel
De kleurencirkel van Johannes Itten bevat naast de primaire en secundaire kleuren de zes tertiaire kleuren geeloranje, roodoranje, roodviolet, blauwviolet, blauwgroen en geelgroen. De cirkel heeft in totaal dus twaalf kleuren. Deze verkrijg je door een primaire kleur te mengen met de secundaire kleur die ernaast ligt.

Complementaire kleuren
Op de kleurencirkel heeft iedere kleur een complementaire kleur die ongeveer tegenover elkaar staan in de kleurencirkel. Bijvoorbeeld rood en groen, geel en violet, oranje en blauw. Beide kleuren geven een contrast, maar vullen elkaar ook aan. Ze harmoniëren. De kunst is om een rustgevend, harmoniërend effect te creëren. Dus niet even veel van elke kleur, maar een vleugje van de ene bij de andere of omgekeerd. De kleuren versterken elkaar als ze in hetzelfde beeld gebruikt worden. Bijvoorbeeld: door in een overwegend rode ruimte groene accenten aan te brengen creëer je een rustgevend, harmoniërend effect. Alle complementaire kleuren hebben dit effect op elkaar.

In de kleurenleer spreekt men van warme en koude kleuren. De ene kant van het kleurenwiel (geel-oranje-rood) noemt men de warme kleuren. De andere kant (groen-blauw-violet) zijn de koude kleuren. Warme en koude tinten zijn complementair aan elkaar. Warm versterkt koud en andersom.

Een voorbeeld van warme kleuren  (denk aan vuur, rood, warm) en een voorbeeld van koude kleuren  (denk aan water, ijs)


Wit, grijs en zwart staan niet op het kleurenwiel. Dit betekent dat ze met iedere kleur kunnen worden gecombineerd en gemengd. Met de drie primaire kleuren kun je talloze kleurtonen mengen en met wit en zwart kun je grijzen mengen. Door deze twee mogelijkheden te combineren kun je in principe elke gewenste kleur mengen.

De magie van kleur
Kleur is ongrijpbaar, heeft iets magisch en is er alleen als er licht is. Bij totale duisternis is er geen kleur te onderscheiden. Kleur kan onthullen en sfeer creëren. Dit geldt wanneer je aan de slag gaat met verf. Je kunt met kleur iets benadrukken in je schilderij of juist iets laten vervagen. En je kunt een bepaald voorwerp groter of juist kleiner laten lijken. Zachte pasteltinten geven een ander effect dan krachtig rood en oranje. Kies de kleuren waarmee je werkt dan ook zorgvuldig uit.

Wil jij kleuren proberen te mengen? Gebruik dan de lege cirkel als basis. Veel plezier bij het mengen!
Je kunt aan de slag met de kleurencirkel door deze te downloaden, deze pdf te printen en de cirkel met de basismengkleuren (citroen, magenta en cyaan) in te vullen. Per merk kunnen de kleuren een andere naam hebben. Vraag je 4art-winkelier naar de primaire kleuren.

Renate Rolefes
Samen met Corrie Leushuis richtte Renate de Online Schilderclub op. Hun gezamenlijke passie om te schilderen, willen ze delen met jou. Zelf schilderen in je eigen tijd, vanuit huis. Door lid te worden van de com-munity schilder je op een bepaalde manier toch samen.
Voor meer informatie: onlineschilderclub.nl

(dit artikel is overgenomen uit 4art inspiration magazine najaar 2018)